Europapa
Het Nederlandstalige lied kent vele gedaanten: smartlappen, meezingers, carnavalstampers… De teksten kunnen we vaak uit ons hoofd meezingen onder de douche en lijken op het eerste gezicht vrij eenvoudig, maar als je er wat dieper over gaat nadenken, blijkt niets minder waar. Waar gaan die liedjes écht over? In deze reeks proberen we daar een antwoord op te vinden door middel van ‘close reading’, een techniek uit de literatuurkritiek waarbij er heel nauwkeurig wordt ingezoomd op de (literaire) tekst zelf, om de betekenis laag na laag bloot te proberen leggen. Dat levert vaak verrassende resultaten op.
De aftrap voor deze reeks laten we geven door een zanger die geen verdere introductie nodig heeft: Joost Klein. Kleine kinderen kunnen diens Eurosongnummer tot vervelens toe meezingen op de achterbank – ze houden er zelfs niet mee op als je dreigt om langs de kant van de weg te stoppen en ze achter te laten in een weiland. Maar waar gaat dat nummer over? Laten we beginnen met de intro.
Europe, let’s come together (Euro-pa-pa, Euro-pa-pa)
It’s now or never, I love you all (Euro-pa-pa, Euro-pa-pa)
De zanger spreekt zijn publiek begrijpelijkerwijze in het Engels aan. Dat heeft een praktische reden, want Bulgaren of Slovenen begrijpen doorgaans niet veel Nederlands. Hij lijkt, de Europese gedachte indachtig, te ijveren voor eenheid en broederschap en verklaart dat hij van iedereen houdt. Nou ja, iedereen, waarschijnlijk dan toch met uitzondering van die vervelende vrouw van dat incidentje in Malmö waar we het verder niet over zullen hebben, en verder rijst natuurlijk de vraag of je echt van ‘iedereen’ kunt of mag houden – zelfs van de moordenaar van Peter de Vries bijvoorbeeld, of van Marc Dutroux, want dat zijn per slot van rekening toch ook Europeanen. Mais passons…
Belangrijker hier is dat Europa opeens een vaderfiguur wordt, een Europapa. In de Griekse mythologie was Europa een Fenicische prinses die werd ontvoerd door oppergod Zeus in de gedaante van een stier. Klein pakt uit met een gedurfde, radicale koerswending die waarschijnlijk maar matig zou worden geapprecieerd door de oude Grieken. Natuurlijk heeft dat ook te maken met het ritme, want de laatste lettergreep van ‘Europa’ moet worden herhaald om dat te laten kloppen, maar toch: ik vind het niet onbeduidend dat Europa hier plots een vaderfiguur wordt.
Welkom in Europa, blijf hier tot ik doodga
Euro-pa-pa, Euro-pa-pa
Welkom in Europa, blijf hier tot ik doodga
Euro-pa-pa, Euro-pa-pa
We gaan verder. Wat betekent ‘Welkom in Europa, blijf hier tot ik doodga’? Grammaticaal gezien zijn er twee mogelijkheden. Ten eerste kunnen we ‘blijf’ als een imperatief of gebiedende wijs opvatten: ‘je moet hier blijven tot ik doodga’. Is de ik dan een bezitterig type dat van de toehoorder eist dat die hem nooit meer verlaat? Of zijn we misschien getuige van de doodstrijd van iemand die niet in eenzaamheid wil sterven en zijn toehoorder smeekt om bij hem te blijven? Het valt niet uit te sluiten.
Toch lijkt de tweede mogelijkheid waarschijnlijker. Daarin moeten we ‘blijf hier tot ik doodga’ zien als een elliptische constructie met een impliciet onderwerp en wordt er eenvoudigweg bedoeld: ‘ik blijf hier tot ik doodga’. Verder in de tekst staan er bovendien gelijkaardige constructies (‘heb gelukkig geen visum nodig’) en het is ook inhoudelijk gezien een aannemelijke interpretatie: de ik vindt Europa zo geweldig dat hij er de rest van zijn leven wil doorbrengen. Maar wie is die ik dan? Een asielzoeker die op een gammel bootje de overtocht heeft gemaakt en hoopt dat hij daar welkom is? De luisteraar tast voorlopig in het duister.
Bezoek m’n friends in France of neem de benen naar Wenen
Ik wil weg uit Netherlands, maar m’n paspoort is verdwenen
Heb gelukkig geen visum nodig om bij je te zijn
Dus neem de bus naar Polen of de trein naar Berlijn
Het lijkt dan toch een Nederlander te zijn, precies omdat hij weg wil uit Nederland. Uit ervaring weet ik dat het Nederlandse volk het minst chauvinistische ter wereld is: vraag aan een Fransman of Italiaan wat hij van zijn land denkt, en hij begint uitvoerig de lof te zingen over de kunstschatten, culinaire rijkdom en adembenemende landschappen van zijn natie. Stel dezelfde vraag aan een Nederlander, en je krijgt een lange litanie te horen over alles wat er fout is aan zijn land, van het weer tot het eten en vooral zijn landgenoten, want die vindt hij horkerig en asociaal, ook al probeer je hem ervan te overtuigen dat ze in jouw ervaring meestal vriendelijk en beleefd zijn.
Tot zover is deze strofe redelijk duidelijk. Maar dan staat er weer iets raars: ‘maar m’n paspoort is verdwenen’. Dankzij het verdrag van Schengen bestaat er vrij verkeer van personen en hebben burgers uit de Schengenzone (inclusief Frankrijk, Polen, Duitsland en Nederland) helemaal geen paspoort nodig om daar rond te reizen. Dus is de ik misschien toch een asielzoeker of alleszins een niet-Europeaan wiens paspoort is verdwenen. Het mysterie wordt alleen maar groter.
En wie is die jij bij wie de ik wil zijn? Dat blijft volstrekt onduidelijk omdat het verder niet wordt toegelicht. Wel leren we dat de ik ofwel niet kapitaalkrachtig is, ofwel heel milieubewust, want hij neemt uit geldgebrek of vliegschaamte de bus naar Polen. Wie weet is het een Oost-Europese bouwvakker die een tijdje vloeren heeft gelegd of muren heeft gemetseld in de Randstad en nu weer even naar huis wil, of een klimaatactivist die gaat protesteren tegen een Poolse bruinkoolcentrale. Het zou allemaal kunnen.
‘k Heb geen geld voor Paris, dus gebruik m’n fantasie
Heb je een eurootje, please? Ik zeg “merci” en “alsjeblieft”
Ik ben echt alles kwijt, behalve de tijd
Dus ‘k ben elke dag op reis, want de wereld is van mij
We moeten onze mening weer bijsturen, want de ik is dus helemaal platzak en bedelt om een eurootje. Is hij een dakloze junkie die door Europa zwerft? Dat lijkt in tegenspraak met de eerdere interpretatie dat hij Europa zo geweldig vindt dat hij er wil blijven tot hij doodgaat. Of moeten we alsnog overwegen om die regel als een fatalistische uitspraak op te vatten (‘ik ben hier nu eenmaal in Europa aanbeland en ik kom hier nooit meer weg, niets aan te doen, hier ga ik mijn leven eindigen’)?
Ich bin in Deutschland, aber ich bin so allein
Io sono in Italia, maar toch doet het pijn
‘k Ben aan het vluchten van mezelf, roep de hele dag om help
Ja, ik geef zelfs mensen geld, maar d’r is niemand die me helpt
Het refrein wordt herhaald, maar dat hebben we al toegelicht. De volgende strofe is een wanhoopskreet: Europa staat voor eenzaamheid. De ik is op de vlucht voor zichzelf en slaakt een noodkreet. En dan staat er weer iets vreemds: ‘ik geef zelfs mensen geld’. Hoezo? Dat had hij toch niet? Daarnet was hij nog om een eurootje aan het bedelen. Wat is hier aan de hand?
Ik hoef geen escargots, hoef geen fish-and-chips
Hoef geen paella, no, ik weet niet eens echt wat dat is
Zet de radio aan, ik hoor Stromae met Papaoutai
Zal niet stoppen tot ze zeggen: “Ja, ja, dat doet ‘ie goed, hé”
Over naar de laatste strofe dan maar. De ik houdt niet van buitenlands eten en verkiest vermoedelijk Oerhollandse kost. Maar hoe kan hij geen paella lusten als hij niet weet wat dat is? Hoe kan hij trouwens überhaupt niet weten wat paella is? Zelfs al is hij nog nooit in Spanje geweest, dan is het toch onmogelijk dat hij nog nooit van dat gerecht heeft gehoord? Dat zou alleen maar kunnen als hij een soort kluizenaarstype was dat zich volledig afsloot van de buitenwereld, quod non: hij heeft een radio! En blijkbaar is hij een grote fan van Stromae, want die wil hij overal promoten totdat iedereen ervan overtuigd is dat dat een grote zanger is. Reist hij daarom Europa rond? Wil hij niet rusten totdat zijn opdracht voltooid is?
Enfin, u merkt het, ik heb behoorlijk nagedacht over Europapa, maar kom zelfs door middel van close reading niet verder dan de conclusie dat ik echt helemaal niks snap van dit nummer.
Daan Pieters
(foto: Arkland, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia)
Het bericht Column: Close reading van het Nederlandstalige lied – <em>Europapa</em> verscheen eerst op Tzum.