Voor mijn onderzoek naar de literaire en historische context van de reisbrieven van Gerard Kornelis van het Reve, zoals die zijn gepubliceerd in Op weg naar het einde (1963) en Nader tot U (1966), maak ik dankbaar gebruik van de mogelijkheden die het internet biedt. Google wijst vaak de weg. Zo kwam de man die vader Van het Reve opzocht, met ‘een uitvinding van krijgskundige aard, waarvan hij, door bemiddeling van mijn vader, hoopte zo spoedig mogelijk de Russiese regering de gelukkige bezitster te kunnen maken’, en die naar Reve later meende Petkovik heette, in volle omvang uit openbare archieven en krantenleggers tevoorschijn – zeg maar: groter dan levensgroot.
Ik vond een geheim document van de Centrale Inlichtingendienst uit 1927 en talloze krantenberichten over ’s mans reilen en zeilen, die het niet zelden tot de voorpagina hadden gebracht.
In ‘Brief uit “Huize Algra”, waarmee Nader tot U (1966) opent, herinnert Gerard Reve zich dat de man zijn vader de werktekeningen van bovenvermelde uitvinding toonde. Reve was toen, naar eigen zeggen, nog een kleine jongen van, ‘vier, hooguit vijf jaar oud’, maar in werkelijkheid kan hij niet ouder dan drie jaar zijn geweest. Het is dus niet verwonderlijk dat hij zich veertig jaar later de man niet meer voor de geest kan halen.
Des te opmerkelijker is dat hij wel een gedetailleerde beschrijving van de Landkruiser geeft, de uitvinding die het Rode Leger onoverwinnelijk zou maken.
De figuur die hij Petkovik noemt blijft bij Reve verder in nevelen gehuld. In het ouderlijk huis werd na diens bezoek wel eens aan hem gerefereerd naar aanleiding van krantenberichten over hem die gretig werden naverteld.
De op 13 februari 1874 in Wenen geboren Valentin Anton Petkovic bleek in Nederland-Indië en later in Amsterdam een avontuurlijk leven te leiden, op het eerste gezicht geknipt voor een spannende roman. Volgens de geheime dienst was hij de uitvinder van een massavernietigingswapen. Bij zijn aanhouding in Indié werden in zijn koffers (zo’n honderd stuks!) niet alleen goud en geld gevonden, maar ook genoeg gif om heel Batavia om te leggen.
Via Google en Delpher kwam ik veel over Petkovic te weten, maar zoals zo vaak vergrootte de toenemende kennis eerder het raadsel dan dat zij een oplossing bood. Ik besloot de hulp in te roepen van de tegenwoordig zo populaire app ChatGPT in de hoop dat kunstmatige intelligentie dieper kan graven. Natuurlijk weet ik dat het gebruikmaken van zoekmachines risico’s met zich meebrengt, maar dat er aan AI nog volop moet worden gesleuteld, bleek toen ik ChatGPT vroeg: ‘Tell me about the link between Gerard van het Reve and Valentin Anton Petkovic.’ Ik geef het curieuze antwoord hier in extenso weer:
Gerard van het Reve and Valentin Anton Petkovic are both renowned Dutch writers. Van het Reve was a prominent member of the Dutch literary movement known as the “Tachtigers” (The Eighties) and is widely regarded as one of the most important Dutch writers of the twentieth century. Petkovic was a prominent member of the Amsterdam School of writers, a group of Dutch writers who came to prominence in the early twentieth century. Petkovic was a great admirer of van het Reve and wrote an essay on his works in 1926. Both writers shared a strong belief in the power of literature to affect social change and to express the nuances of human experience.
Helemaal van eieren maakte allesweter ChatGPT het toen ik de vraag voor alle zekerheid ook in het Nederlands stelde. Ik deed dat op verschillende momenten en kreeg uiteenlopende antwoorden, zoals dit:
Gerard J.M. van het Reve sr., ook wel bekend als Gerard Reve, was een Nederlandse schrijver en dichter die geboren werd op 14 december 1923 in Amsterdam en overleed op 8 april 2006 in Schiedam. […] De link tussen Gerard Reve en Valentin Anton Petković is dat Petković in 2006 een muzikale compositie heeft geschreven ter ere van Reve, genaamd Ode to Gerard Reve.
Of dit:
Gerard J.M. van het Reve sr en Valentin Anton Petkovic hebben een link via het boek Nader tot U (in het Engels vertaald als Aan nederlagen geen gebrek of Undeclared War). Dit boek is geschreven door Gerard J.M. van het Reve sr en gaat over zijn bekering tot het rooms-katholicisme. Valentin Anton Petkovic is een Servische schrijver, vertaler en essayist, die in 1995 de eerste Servische vertaling van Nader tot U heeft gepubliceerd.
Zoek zelf de fouten in deze fraaie potpourri van klok en klepel.
Het leven van Petkovic zoals het uit de archieven tevoorschijn komt, is een Onwaarschijnlijke Opeenhoping van Bijzondere Onzin, kortweg een opeenstapeling van Zinloze Feiten, om met Gerard Reve te spreken. Het is van zichzelf al te veel om er een geloofwaardige roman op te bouwen zonder dat Artificial Intelligence er nog allerlei onzin bij bedenkt.
Frank van den Ingh, de man achter de Leidse uitgeverij Fragment, heeft al vier mooie boekjes van mijn beschouwingen over de reisbrieven van Reve doen verschijnen en als ik een beetje doorschrijf, volgen er nog twee.
Het bericht Column: Gerard Reve was een Tachtiger en zijn vader schreef <em>Nader tot U</em> verscheen eerst op Tzum.